Chuyên đề Sử dụng thiết bị dạy học trong tiết dạy có hiệu quả môn Hóa – Sinh

Nội dung text: Chuyên đề Sử dụng thiết bị dạy học trong tiết dạy có hiệu quả môn Hóa – Sinh

1. CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc CHUYÊN ĐỀ 3 KẾ HOẠCH THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ: SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG TIẾT DẠY CÓ HIỆU QUẢ. MÔN HÓA – SINH I. Lí do xây dựng chuyên đề: 1. Thực trạng Trường THCS Hưng Thành được đặt trên địa bàn thành phố, những năm gần đây Phường Hưng Thành đang trên đà phát triển là một phường trung tâm về kinh tế - Văn hoá - Chính trị của thành phố Tuyên Quang, đây chính là một thuận lợi lớn cho việc học tập và giảng dạy của giáo viên và học sinh trong nhà trường. Về cơ sở vật chất nhà trường được đầu tư xây dựng đến nay cơ bản đã đủ các phòng học và các phòng học chức năng cần thiết, phục vụ cho việc học tập và giảng dạy của giáo viên. Bên cạnh đó ban giám hiệu nhà trường và CBGV luôn quan tâm sát sao tạo môi trường thuận lợi nhất cho việc rèn luyện đạo đức và tiếp thu kiến thức của học sinh. Về thiết bị đồ dùng dạy học hàng năm lượng trang thiết bị được cung cấp tương đối đầy đủ và phù hợp với hầu hết các bộ môn đặc biệt đối với bộ môn Hoá học vfaf Sinh học như: dụng cụ thí nghiệm, hoá chất, mẫu vật và cả thiết bị hiện đại như máy chiếu, màn hình phục vụ cho việc giảng dạy và học tập ngày càng hiệu quả. Hơn nữa giáo viên bộ môn đạt trình độ trên chuẩn, có năng lực chuyên môn vững vàng, nhiệt tình có trách nhiệm trong công tác. Luôn có ý thức học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn, tích cực đổi mới phương pháp dạy học. Những năm gần đây phòng GDĐT thành phố và sở GDĐT liên tục tổ chức cuộc thi thí nghiệm thực hành cho học sinh đối với môn Hóa – Sinh. 1
2. Bên cạnh những mặt thuận lợi trên không thể không kể đến những hạn chế nhất định như : Một số gia đình chưa thực sự quan tâm đến việc học tập của con em mình, thậm chí gần như phó mặc cho nhà trường, cô giáo...Nhiều em còn mải chơi, chưa chú ý học tập, chưa chuẩn bị bài trước khi đến lớp, chưa xác định rõ động cơ học tập vì vậy ảnh hưởng đến kết quả học tập. Kỹ năng làm thí nghiệm thực hành, sử dụng thiết bị đồ dùng dạy học của học sinh còn hạn chế. Một số em chưa tự giác trong việc hợp tác theo nhóm để giải quyết các vấn đề trong học tập. Phòng thí nghiệm thực hành chưa có hệ thống nước sử dụng phù hợp. Việc tiến hành sử dụng, bảo hành, bảo trì thiết bị đồ dùng còn chưa tốt. Số lượng học sinh trong một lớp học quá đông vì vậy việc tiến hành hoạt động nhóm làm thực hành thí nghiệm còn hạn chế. 2. Nguyên nhân: - Một số gia đình có hoàn cảnh khó khăn nên chưa quan tâm đến việc học của con em mình. - Học sinh chưa nhận thức đúng đắn về ý nghĩa và đồng thời là nghĩa vụ của việc học tập. - Do bộ môn Hoá học và Sinh học là bộ môn khi thực hành thí nghiệm các em phải tiếp xúc với các hoá chất độc hại hoặc mẫu vật thật là các loài vật nên nhiều em còn sợ sệt, e dè khi làm thí nghiệm dẫn đến ngại làm thí nghiệm. - Phòng học bộ môn chưa đảm bảo yêu cầu của phòng thực hành thí nghiệm. - Không có đội ngũ cán bộ phòng thực hành chuyên trách, có trình độ chuyên môn nhất định nên vấn đề tiến hành, triển khai việc sử dụng, bảo hành, bảo trì thiết bị còn chưa tốt. - Những năm gần đây số lượng học sinh trong nhà trường tăng cao so với trước . 3. Ý tưởng: 2
3. Từ những hiện trạng và nguyên nhân trên mà việc đổi mới phương pháp trong dạy học là rất quan trọng, gắn liền với vấn đề đó là việc sử dụng thiết bị dạy học trong các tiết dạy như thế nào là có hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Một số các giờ học nếu không sử dụng thiết bị dạy học sẽ làm cho học sinh nhàm chán đặc biệt là đối với bộ môn Hoá học và Sinh học nếu không được thực hành thí nghiệm trực quan thì sẽ không tạo được hứng thú học tập cho học sinh trong giờ học. Tôi nhận thấy khi giáo viên sử dụng thiết bị dạy học trong các giờ học đặc biệt là bộ môn thực hành không những giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo và tư duy tốt hơn khi các em được trực tiếp quan sát các tranh ảnh, mô hình, hoá chất ...và được thực hành thí nghiệm để rút ra kiến thức mới mà còn giúp mỗi giáo viên khi lên lớp trong giờ giảng sẽ tự tin, say xưa và hứng thú với bài giảng của mình bởi học sinh chú ý tích cực học tập. Từ đó sẽ nâng cao được chất lượng dạy và học trong nhà trường. Chính vì vậy mà nhóm Hóa – Sinh chúng tôi đã xây dựng ý tưởng đổi mới phương pháp dạy học với nội dung “Sử dụng thiết bị dạy học trong tiết dạy có hiệu quả”. II. Phạm vi ứng dụng chuyên đề: Đối với bộ môn Hóa học khối 8, 9 , môn Sinh học 6, 7, 8, 9. III. Thành viên thực hiện chuyên đề: 1. Đ/c Nguyễn Thị Bích: Giáo viên Hóa học 2. Đ/c Dương Thị Diệu Linh: Giáo viên Sinh học IV. Thời gian hoàn thành, tổ chức báo cáo nghiệm thu: Tháng 5/2020 V. Việc áp dụng chuyên đề được thực nghiệm: Thực hành qua các tiết dạy thể nghiệm, giáo viên trong tổ thảo luận đóng góp ý kiến để rút ra được bài học kinh nghiệm và tiến hành xây dựng thành chuyên đề. 3
4. CHUYÊN ĐỀ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG TIẾT DẠY CÓ HIỆU QUẢ. I. Đặt vấn đề: Hiện nay việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục luôn là mối quan tâm của nhà trường và của toàn xã hội. Chúng ta đã biết môn sinh, hóa, lí là những môn khoa học giúp học sinh có thể hiểu biết nhiều về lĩnh vực tự nhiên, về môi trường và cả những vấn đề về cơ thể người và động thực vật, giải thích được các hiện tượng thường gặp trong đời sống hàng ngày, bên cạnh đó còn hình thành cho các em kĩ năng thực hành từ đó giúp các em học sinh có những tư duy khoa học tốt để ứng dụng vào thực tiễn. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để có thể dạy tốt và sử dụng có hiệu quả những thiết bị dạy học của bộ môn để giúp các em hiểu bài hơn, tích cực, chủ động và sáng tạo hơn khi lĩnh hội kiến thức đồng thời có hứng thú khi học tập bộ môn. Bên cạnh đó một số giáo viên khi sử dụng thiết bị dạy học chưa biết khai thác tối ưu những tác dụng của đồ dùng dạy học đó. Đặc biệt hơn nữa là khai thác công nghệ phần mềm ứng dụng hỗ trợ vào dạy học. Chính vì vậy nhóm Hóa - Sinh trường THCS Hưng Thành chúng tôi đã nghiên cứu và xây dựng chuyên đề “Sử dụng thiết bị dạy học trong tiết dạy có hiệu quả”. II. Nội dung: 1. Các bước tiến hành: a. Xác định tính tác dụng của thiết bị đồ dùng trong quá trình dạy học. b. Xác định những nhiệm vụ khi sử dụng thiết bị đồ dùng trong dạy học. c. Tự làm thiết bị đồ dùng dạy học để phục vụ việc giảng dạy của bộ môn. 2. Các bước thực hiện: a. Xác định tính tác dụng của thiêt bị đồ dùng trong quá trình dạy học. - Thiết bị dạy học góp phần làm sáng tỏ lí thuyết, tạo điều kiện cho học sinh được hoạt động với tư cách là trung tâm của quá trình dạy học. 4
5. - Khi làm việc với một số thiết bị dạy học như : dụng cụ, hóa chất, đồ dùng học tập, sơ đồ biểu bảng, mô hình, mẫu vật học sinh phát triển được tư duy quan sát, so sánh, nhận xét mô tả, phân tích, tổng hợp, thảo luận, báo cáo, rút ra kết luận Tất cả nhằm kích thích sự phát triển trí tuệ ở học sinh. - Thiết bị dạy học là điều kiện để thực hiện nguyên lí “Học đi đôi với hành, lí luận gắn liền với thực tiễn”, nguyên lí quan trọng của nền giáo dục Việt Nam. - Thông qua thiết bị dạy học học sinh có được một số kĩ năng phổ thông cơ bản và thói quen làm việc với khoa học như: + Kĩ năng tối thiểu khi làm việc với các dụng cụ thực hành, hóa chất thí nghiệm như quan sát thực nghiệm, đối chiếu, nhận xét và kết luận. + Biết cách làm việc với khoa học , biết cách để chủ động chiếm lĩnh kiến thức như thu thập, phân loại, tra cứu, sử dụng thông tin tư liệu, sử dụng sách giáo khoa để phân tích, tổng hợp và viết báo cáo Từ đó hình thành thói quen tự học ở học sinh. + Có kĩ năng tính toán và giải một số bài tập định tính và định lượng. + Biết vận dụng kiến thức đã học góp phần giải quyết một số vấn đề đơn giản của cuộc sống thực tiễn. + Học sinh có niềm tin hơn trong cuộc sống và sẽ sống tốt hơn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống. + Học sinh có ý thức tuyên truyền và vận dụng tiến bộ khoa học mà mình tiếp thu được vào đời sống sản xuất của gia đình và của địa phương. + Hình thành được những phẩm chất, thái độ cần thiết như: cẩn thận, kiên trì, trung thực tỉ mỉ, chính xác, yêu chân lí khoa học, có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội để có thể hòa nhập với môi trường thiên nhiên và cộng đồng. b. Xác định những nhiệm vụ khi sử dụng thiết bị đồ dùng trong dạy học. Mọi hoạt động của giáo viên và học sinh trong dạy học nhằm phát huy hiệu quả vai trò của thiết bị dạy học. Để thiết bị dạy học phát huy tác dụng thì đòi hỏi người giáo viên phải có nhiệt tình, có trách nhiệm và có năng lực chuyên môn vững vàng, đồng thời cũng phải có 5
6. phương pháp sử dụng thành thạo các thiết bị đồ dùng đã có. Mặt khác người giáo viên còn phải biết sử dụng thiết bị theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh. Để đạt được một số yêu cầu nêu trên thì người giáo viên cần phải thực hiện một số việc làm sau: * Trong soạn giảng: - Phải xác định mục tiêu của bài học rõ ràng và cụ thể: tức là học sinh cần nhận biết, thông hiểu những gì? Vận dụng kiến thức, kỹ năng gì vào thực tế cuộc sống. - Từ đó giáo viên hình dung ra các hoạt động cụ thể của giáo viên và học sinh. - Dự kiến thiết bị dạy học cần thiết cho tiết học như: thiết bị dạy học nào? Dụng cụ hóa chất gì? Các bảng phụ, phiếu học tập có ghi các bài tập, các câu hỏi, các nhiệm vụ yêu cầu học sinh thực hiện để tìm tòi, phát hiện kiến thức mới ; số lượng thiết bị dạy học cần có và thứ tự sử dụng hoặc thực hiện nó. Cần chỉ rõ nhiệm vụ của giáo viên, nhiệm vụ của từng cá nhân hoặc từng nhóm học sinh trong việc chuẩn bị này. Trên cơ sở mục tiêu bài học, điều kiện thiết bị dạy học cụ thể, thời gian học tập cho phép và khả năng học tập của học sinh giáo viên cần cân nhắc, lựa chọn nội dung và hình thức tổ chức hoạt động của học sinh trong tiết học sao cho phù hợp và hiệu quả. * Những hoạt động cụ thể của giáo viên và học sinh trong sử thiết bị dạy học như sau: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH VIÊN hình, tranh ảnh Mẫu vật, mô - Trìng bày, hướng dẫn, quan sát - Tự lập quan sát, nghiên cứu - Động viên, trợ giúp, đánh giá - Rút ra kết luận về tri thức cần lĩnh hội 6
7. Sách giáo khoa, Sách giáo khoa, Giao nhiêm vụ bằng hệ thống Tự lập nghiên cứu và thực hiện trả lời biểu đồ, sơ đồ câu hỏi mang tính cách tổng hợp, theo hệ thống câu hỏi của giáo viên so sánh, suy luận và khái quát - Chiếm lĩnh kiến thức hóa vấn đề. - Nhân xét, tổng kết. - Tiến hành thí nghiệm biểu diễn. - Quan sát thí nghiệm. - Hướng dẫn học sinh quan sát. - Mô tả hiện tượng - Nhận xét, phán đoán và giải thích hiện tượng. Dụng cụ, hóa chất - Hướng dẫn và theo dõi học - Tiến hành làm thí nghiệm sinh tự làm thí nghiệm. - Quan sát hiện tượng. - Hướng dẫn học sinh quan sát - Phán đoán, giải thích và rút ra kết hiện tượng: đặt câu hỏi để học luận. sinh suy nghĩ, giải thích , tìm ra bản chất hiện tượng. - Tự chiếm lĩnh kiến thức. - Nhận xét , bổ sung và hoàn thiện kiến thức thu thập được của học sinh. Ví dụ : Dạy phần điều chế oxi trong phòng thí nghiệm (Hóa học lớp 8) Giáo viên cần trang bị cho học sinh những kĩ thuật tổng hợp đơn giản để điều chế oxi và giúp các em nắm vững những nguyên liệu, dụng cụ cần thiết. Cụ thể như sau: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH - Những chất như thế nào có thể dùng - Thảo luận. làm nguyên liệu để điều chế oxi trong phòng thí nghiệm ? - Hướng dẫn học sinh đi đến kết luận : - Có thể có nhiều ý kiến khác nhau. Những chất mà phân tử có chứa nhiều oxi; kém bền vững với nhiệt, được làm 7
8. chất điều chế oxi trong phòng thí nghiệm. - Giới thiệu một số mẫu hóa chất và yêu - Quan sát các mẫu hóa chất và chọn hóa cầu học sinh chọn mẫu hóa chất dùng chất có thể dùng điều chế oxi : làm nguyên liệu điều chế oxi. KClO3 , KMnO4 - Giới thiệu trang bị điều chế oxi và - Tiếp thu và tự lắp đặt thiết bị điều chế hướng dẫn học sinh lắp đặt thiết bị như oxi. hướng dẫn ở sách giáo khoa. - Hướng dẫn cách thu khí oxi theo 2 - Tự tiến hành thí nghiệm, quan sát hiện cách. tượng và tự rút ra kết luận. - Theo dõi, hướng dẫn hoàn chỉnh các thao tác, hướng dẫn quan sát và giải quyết vấn đề. * Trong điều kiện hoạt động trên lớp : - Tiết học trở nên sinh động thu hút sự chú ý, tập trung của học sinh thì học sinh sẽ hoạt động tích, say sưa tìm tòi, quan sát, phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức. Tiết học thành công phụ thuộc vào khả năng sư phạm, khả năng vận dụng phương pháp, sử dụng thiết bị dạy học một cách thành thạo, phối hợp hài hòa của giáo viên trên lớp. Giáo viên cần tổ chức sao cho học sinh đều được tham gia tích cực vào hoạt động học tập như: + Tổ chức cho học sinh tự tiến hành thí nghiệm nghiên cứu, tự quan sát mẫu vật, mô hình, tranh ảnh, hoặc tự nghiên cứu sách giáo khoa + Tổ chức cho học sinh tiến hành hoạt động theo đơn vị nhóm như: thảo luận, trao đổi , viết báo cáo kết quả thảo luận của nhóm, của lớp. + Dùng phiếu học tập cho cá nhân hoặc nhóm học sinh trong đó có nêu sẵn nhiệm vụ cần thực hiện. 8
9. Nói tóm lại việc sử dụng thiết bị dạy học: dụng cụ, hóa chất, mô hình, mẫu vật là nguồn liệu để học sinh khai thác, tìm kiếm, phát hiện những kĩ năng, kiến thức cần lĩnh hội. Riêng trường THCS Hưng thành có một phòng học bộ môn vừa là nơi để chứa đồ dùng dạy học phục vụ bộ môn hoá học vừa là nơi để các em học tập những giờ thực hành củng cố kiến thức và những giờ lí thuyết xây dựng kiến thức mới có nhiều thí nghiệm nhưng phòng học chưa đảm bảo về yêu cầu và quy cách của 1 phòng thực hành hoá. Trước thực tế đó bản thân tôi đã nổ lực rất nhiều, đầu tư nhiều thời gian ngoài giờ để lên kế hoạch, soạn sẵn dụng cụ hóa chất và các đồ dùng dạy học khác cần thiết phục vụ giảng dạy cho cả tuần. Sau đó tiến hành thử nghiệm đối với thí nghiệm khó. Sau một tuần sử dụng tôi lại giao trả cho phòng thiết bị và tiếp tục lên kế hoạch mượn cho tuần tiếp theo. Để tiến hành tốt công việc này và đỡ tốn thời gian tôi đã thành lập nhóm thực hành gồm bốn học sinh có năng lực và yêu thích bộ môn. Nhóm học sinh này sẽ cùng tôi tiến hành thử nghiệm một số thí nghiệm cần thiết trước khi tiến hành ở lớp. Qua thử nghiệm việc sử dụng đồ dùng thiết bị dạy học sẽ thành thạo, hiệu quả hơn, phát huy hơn vai trò của chúng và phát hiện ra những điều chưa chuẩn xác trong quá trình sử dụng và kịp thời điều chỉnh. c. Tự làm thiết bị đồ dùng dạy học để phục vụ việc giảng dạy của bộ môn. Để nâng cao hiệu quả của việc sử dụng đồ dùng dạy học đồng thời bổ sung vào lượng trang thiết bị được cấp, mỗi giáo viên cần ý thức tốt việc tự làm đồ dùng dạy học để phục vụ bộ môn mình phụ trách vì nó mang ý nghĩa nhiều mặt như: + Tự làm đồ dùng dạy học làm phong phú, đa dạng hệ thống đồ dùng dạy học, qua đó giáo viên khắc phục việc thiếu đồ dùng dạy học. + Giúp giáo viên biết cách làm, cách sử dụng đồ dùng dạy học. Qua đó còn biết cách tìm tòi, thay thế khắc phục những khó khăn thiếu thốn gặp phải, giáo viên khắc phục 9
10. tâm lí ngại làm thí nghiệm, ngại sử dụng đồ dùng dạy học: nhờ vậy mà phát huy được vai trò của đồ dùng thiết bị dạy học. + Làm đồ dùng dạy học góp phần giáo dục học sinh trí sáng tạo, óc tìm tòi và làm quen với khoa học. Bồi dưỡng các em ý thức tiết kiệm, tôn trọng lao động, tính kiên trì vượt khó và có thái độ tích cực hơn trong học tập bộ môn. Vì vậy cần tổ chức học sinh tham gia tự làm đồ dùng dạy học đơn giản phù hợp với khả năng như sưu tầm mẫu vật, tranh ảnh, vẽ tranh, sơ đồ dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Ví dụ: Khi cần sưu tầm các mẫu phân bón hóa học để dạy bài“Phân bón hóa học”. Giáo viên hướng dẫn học sinh sưu tầm các mẫu phân bón hóa học ở địa phương cho vào nửa ống nghiệm thủy tinh và đậy kín bằng nút cao su, viết nhãn từng loại (ghi tên phân bón, công thức hóa học, nơi sản xuất, tên người sưu tầm). Sau đó giáo viên lựa chọn, tổng hợp lại sẽ có bộ sưu tập về các loại phân bón hóa học. Nói tóm lại huy động khả năng tìm và làm một số dụng cụ hóa chất đơn giản, dễ tìm, dễ làm sẽ góp phần tích cực hoạt động của học sinh trong mỗi tiết học. III. Kết luận: Chuyên đề này đã được áp dụng vào giảng dạy bộ môn Hóa học và Sinh học nói riêng và các môn học khác nói chung trong nhà trường. Nhóm Hóa – Sinh chúng tôi sẽ tiếp tục học hỏi kinh nghiệm của các trường bạn và học hỏi những đồng nghiệp là giáo viên giỏi các cấp để nhân rộng và góp phần nâng cao kết quả giảng dạy bộ môn đặc biệt là nâng cao chất lượng dạy học của trường THCS Hưng Thành trong những năm học tiếp theo. Trên đây chuyên đề mà nhóm Hóa – Sinh chúng tôi đã xây dựng ®Ó gãp phÇn đổi mới phương pháp dạy học. 10