SKKN Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu Lớp 3

Nội dung text: SKKN Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu Lớp 3

1. SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI Ơ Mã SKKN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT PHÉP TU TỪ SO SÁNH TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 3 Lĩnh vực : Tiếng Việt Cấp học : Tiểu học Năm học: 2016 - 2017
2. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU 1 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 1 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 1 III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2 IV . ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU: 2 V.PHƢƠNG PHÁP NGHÊN CỨU: 2 VI. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: 2 PHẦN II: NỘI DUNG 2 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 3 1. Cơ sở lí luận: Error! Bookmark not defined. 2. Cơ sở thực tiễn: Error! Bookmark not defined. II. THỰC TRẠNG HIỆN NAY: 3 1. Thuận lợi: 3 2. Khó khăn: 3 III. NỘI DUNG VÀ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN: 5 1. Nội dung chƣơng trình: 5 2. Những biện pháp cụ thể: 6 IV. KẾT QUẢ: 17 PHẦN III : KẾT LUẬN 19
3. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. PHẦN I: MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Tiếng Việt là một môn học ở trƣờng phổ thông có nhiệm vụ hình thành năng lực hoạt động ngôn ngữ cho học sinh. Với tƣ cách là một phân môn thực hành của môn Tiếng Việt ở trƣờng Tiểu học. Luyện từ và câu có nhiệm vụ hình thành và phát triển cho học sinh năng lực sử dụng từ và câu trong giao tiếp và học tập. Đây là nhiệm vụ chính yếu, cuối cùng của dạy từ và câu ở Tiểu học. Dạy luyện từ chính là dạy thực hành từ ngữ trên quan điểm giao tiếp, dạy từ trên bình diện phát triển lời nói. Đó chính là công việc làm giàu vốn từ cho học sinh, giúp học sinh mở rộng, phát triển vốn từ, nắm nghĩa của từ, luyện tập sử dụng từ. Từ đó giúp học sinh nói năng đúng chuẩn, phù hợp với mục đích và môi trƣờng giao tiếp đồng thời góp phần rèn luyện tƣ duy và giáo dục thẩm mĩ cho học sinh. Trong đó biện pháp tu từ so sánh góp một phần không nhỏ làm lên điều này. So sánh có khả năng khắc họa hình ảnh và gây ấn tƣợng mạnh mẽ làm nên một hình thức miêu tả sinh động, mặt khác so sánh còn có tác dụng làm cho lời nói rõ ràng, cụ thể sinh động, diễn đạt đƣợc mọi sắc thái biểu cảm. So sánh tu từ còn là phƣơng thức bộc lộ tâm tƣ tình cảm một cách kín đáo và tế nhị. Nhƣ vậy, đối với tác phẩm văn học nói chung so sánh mang chức năng nhận thức và biểu cảm. Biện pháp tu từ so sánh là một trong những nội dung khó học nhất đối với học sinh lớp 3. Sách giáo khoa Tiếng Việt 3 đã giới thiệu sơ bộ về phép so sánh, hình thành những hiểu biết và kĩ năng ban đầu về so sánh cho học sinh thông qua các bài tập thực hành. Từ đó giúp học sinh cảm nhận đƣợc cái hay của một số câu văn, câu thơ và vận dụng phép so sánh vào quan sát sự vật, hiện tƣợng xung quanh và thể hiện vào bài tập làm văn đƣợc tốt hơn. Mặt khác, việc dạy tu từ so sánh cho học sinh lớp 3 cũng là một cách chuẩn bị dần để các em sử dụng thành thạo hơn phép tu từ này khi làm các bài văn kể chuyện, miêu tả ở lớp 4, lớp 5. Song thực tế học sinh lớp 3 nhận biết đƣợc hình ảnh so sánh nhƣng việc vận dụng kiến thức so sánh vào nói và viết còn nhiều hạn chế. Chính vì lí do trên nên tôi chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm: "Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3.” II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU - Góp phần giúp học sinh củng cố lý thuyết về cách dùng từ so sánh. Từ đó học sinh biết phân biệt, biết cách so sánh tu từ. 15/15
4. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. - Giúp học sinh tiếp cận kịp thời với sách giáo khoa đồng thời giúp giáo viên có đƣợc các phƣơng pháp rèn luyện học sinh kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh ở lớp 3. III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Tìm hiểu các vấn đề lý thuyết về phép tu từ so sánh trong Tiếng Việt - Tìm hiểu về nội dung dạy học về phép tu từ so sánh - Nghiên cứu sách giáo khoa, sách giáo viên Tiếng Việt lớp 3 để tìm hiểu nội dung, các dạng bài tập về phân môn Luyện từ và câu lớp 3 ở trƣờng tiểu học hiện nay. - Tìm hiểu thực trạng dạy và học phân môn Luyện từ và câu lớp 3 trong trƣờng tiểu học, những khó khăn vƣớng mắc của giáo viên và học sinh. - Nghiên cứu và tham khảo các sách nâng cao, các tài liệu có liên quan IV . ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU - Đề tài này tôi đã nghiên cứu và áp dụng qua thực tế giảng dạy tại các lớp khối 3 nơi tôi đang công tác hiện nay. V.PHƢƠNG PHÁP NGHÊN CỨU - Phƣơng pháp điều tra giáo dục - Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu - Phƣơng pháp quan sát sƣ phạm - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm VI. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Thời gian nghiên cứu từ tháng 9 năm 2015 đến tháng 3 năm 2017 15/15
5. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. PHẦN II: NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN: Ngôn ngữ nói chung, Tiếng Việt nói riêng có mối quan hệ mật thiết với phƣơng pháp dạy học Tiếng Việt. Ngôn ngữ bao gồm một hệ thống, bao gồm các bộ phận ngữ âm, từ vựng và ngữ pháp. Mỗi bộ phận của ngôn ngữ là một hệ thống nhỏ, có cơ cấu tổ chức riêng, có quan hệ chặt chẽ với nhau trong hệ thống ngôn ngữ. Môn Tiếng Việt là một trong những bộ môn cơ bản của nhà trƣờng phổ thông nên phải thực hiện theo nguyên tắc giáo dục học. Bởi vậy nguyên tắc dạy học Tiếng Việt phải cụ thể hóa mục tiêu và các nguyên tắc dạy học nói chung vào bộ môn của mình. Nhƣ vậy mục tiêu của việc dạy và học Tiếng Việt nằm trong mục tiêu chung của giáo dục nƣớc ta trong giai đoạn mới hiện nay: Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài, nhằm hình thành đội ngũ lao động có tri thức, có tay nghề, có năng lực thực hành, tự chủ, năng động sáng tạo. II. THỰC TRẠNG DẠY PHÉP TU TỪ SO SÁNH Ở TRƢỜNG HIỆN NAY: 1. Thuận lợi: - Cơ sở vật chất đầy đủ thuận lợi cho công tác giảng dạy và học tập. - Giáo viên thƣờng xuyên học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp, tham gia các tiết chuyên đề để nâng cao chuyên môn. - Nhận thức của học sinh tƣơng đối đồng đều. 2. Khó khăn: a.Về sách giáo khoa: Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3 hiện nay nói chung và phân môn Luyện từ và câu nói riêng còn tồn tại một số điểm chƣa hợp lý, mặc dù SGK đã chú trọng phƣơng pháp thực hành nhƣng những bài tập sáng tạo vẫn còn ít, đơn điệu, kiến thức dạy học sinh còn mang tính trừu tƣợng nên học sinh còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình lĩnh hội các kiến thức mới. b. Về phía giáo viên: Ngƣời giáo viên còn gặp không ít khó khăn nhƣ phƣơng tiện dạy học và tài liệu tham khảo còn ít. Một số bộ phận nhỏ giáo viên vẫn chƣa chú trọng quan tâm đến việc lồng ghép trong quá trình dạy học giữa các phân môn của môn Tiếng Việt với nhau, để khơi dậy sự hứng thú học tập và sự tò mò của phân môn này với phân môn khác trong môn Tiếng Việt. 15/15
6. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Hàng xoan trƣớc ngõ Hoa xao xuyến nở Nhƣ mây tùng chùm. c. Những đêm trăng sáng, dòng sông là một đƣờng trăng lung linh dát vàng. Bƣớc 3: Yêu cầu các nhóm thảo luận, gạch dƣới hình ảnh so sánh. Bƣớc 4: Đại diện nhóm trình bày. Bƣớc 5: Nhận xét, bổ sung. Vận dụng phƣơng pháp này học sinh tham gia rất tích cực, sôi nổi. Khi đƣợc học nhóm HS phát triển khả năng giao tiếp, bày tỏ quan điểm cũng nhƣ rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề khó khăn. Biện pháp 5: Ứng dụng phƣơng pháp trò chơi học tập vào dạy tu từ so sánh: Đây là hình thức hấp dẫn nhất trong đó chơi là phƣơng tiện, học là mục đích. Thông qua hình thức chơi mà học sinh sẽ đƣợc hoạt động, tự củng cố kiến thức. Tuy nhiên, muốn tổ chức trò chơi có hiệu quả cần xác định đƣợc mục đích của trò chơi, hình thức chơi cũng phải đa dạng, cách chơi phải đơn giản, dễ hiểu. Ví dụ trò chơi: Thử tài so sánh: Mục đích : Rèn kĩ năng sử dụng từ ngữ bằng cách tạo các cụm từ có hình ảnh so sánh đúng. Chuẩn bị : - Làm các bộ phiếu bằng giấy (kích thƣớc 3 x 4) - Mỗi bộ phiếu từ 3 đến 5 từ chỉ hoạt động,trạng thái, đặc điểm Ví dụ: Bộ phiếu 5 từ chỉ màu sắc : trắng, xanh, đỏ, vàng, đen (dành cho tiết 15 luyện đặt câu có hình ảnh so sánh) - Phiếu gấp đôi để tự bốc thăm - Cử trọng tài, thƣ kí theo dõi cuộc thi. - Một bộ phiếu 5 từ dành cho 5 ngƣời thử tài - HS 1 lên bốc thăm mở phiếu đọc từ cho bạn nghe rồi nêu thật nhanh cụm từ có hình ảnh so sánh để làm rõ nghĩa từ đó. Ví dụ: HS 1 bốc thăm đƣợc từ “trắng” - có thể nêu cụm từ “trắng nhƣ vôi/trắng nhƣ tuyết/ trắng nhƣ trứng gà bóc. Trọng tài cùng cả lớp chứng kiến và xác nhận kết quả Đúng/ Sai - Đúng đƣợc bao nhiêu kết quả đƣợc bấy nhiêu điểm. - Nếu trọng tài đếm từ 1 đến 5 vẫn không nêu đƣợc kết quả thì không có điểm. 15/15
7. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. - Lần lƣợt 5 HS lên bốc thăm thử tài, hết 5 phiếu thì về chỗ, thƣ kí công bố kết quả. - Mỗi bộ phiếu sẽ chọn ra một ngƣời có tài so sánh nhất là ngƣời thắng cuộc. Cách tiến hành này có thể thay đổi linh hoạt. Có thể mỗi học sinh bốc cả 5 phiếu. Mỗi phiếu chỉ nêu một cụm từ, ngƣời tiếp theo không đƣợc lặp lại cụm từ của ngƣời trƣớc. Hoặc có thể tổ chức theo nhóm, nhóm nào nêu đƣợc nhiều cụm từ nhất sẽ thắng. Biện pháp 6: Giúp học sinh củng cố kiến thức về biện pháp so sánh qua hệ thống bài tập mở rộng. +Dạng bài tập nhận diện những sự vật được so sánh, những hình ảnh so sánh, những đặc điểm so sánh và những từ so sánh trong câu. Bài 1: Tìm các hình ảnh so sánh trong các câu thơ, câu văn dƣới đây: a) Cánh diều no gió Tiếng nó chơi vơi Diều là hạt cau Phơi trên nong trời. b) Hoa lựu như lửa lập lòe Nhớ khi em tưới, em che hàng ngày. c) Khi cá vàng khẽ uốn lưng thì đuôi xòe rộng như một dải lụa màu da cam còn khoan thai uốn lượn mãi. d) Giàn hoa mướp vàng như đàn bướm đẹp. Đáp án: a) Diều là hạt cau b) Hoa lựu nhƣ lửa lập lòe c) Đuôi(cá vàng) xòe rộng nhƣ một dải lụa màu da cam d) Hoa mƣớp vàng nhƣ đàn bƣớm đẹp Bài 2: Tìm các từ chỉ sự so sánh trong mỗi câu sau: a) Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim. b) Mẹ bảo: trăng như lưỡi liềm Ông rằng: trăng tựa con thuyền cong mui Bà nhìn: như hạt cau phơi Cháu cười : quả chuối vàng tươi ngoài vườn. c) Dưới gốc phượng già, những cánh hoa phượng rụng phủ kín mặt đất như tấm thảm đỏ. d) Dưới ánh nắng chói chang, hàng ngàn lá cọ xòe ra như những vầng mặt trời rực rỡ. Đáp án: a) là b) tựa , nhƣ c) nhƣ d) nhƣ Bài 3: Tìm các từ so sánh điền vào chỗ trống để tạo thành câu có hình ảnh so sánh. 15/15
8. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. a) Hai chân chích bông xinh xinh hai chiếc tăm. b) Rễ cây nổi lên mặt đất thành hình thù kỳ quái .những con rắn hổ mang giận dữ. c) Trăm cô gái tiên sa. Đáp án: Có thể là: a) giống như b) như c) tựa Bài 4: Điền các bộ phận của phép so sánh trong mỗi câu sau vào ô trống cho phù hợp: a) Những giọt sương sớm đọng trên lá long lanh như những bóng đèn pha lê. b) Hàng trăm bông hoa giấy thắm đỏ nở đồng loạt như một tấm thảm đỏ rực. c) Trên trời có một cô mây rất đẹp. Khi thì cô mặc áo trắng như bông, khi thì thay áo màu xanh biếc, lúc lại đổi áo màu hồng tươi. Sự vật A Đặc điểm so sánh Từ so sánh Sự vật B Đáp án: Sự vật A Đặc điểm so sánh Từ so sánh Sự vật B Giọt sƣơng sớm long lanh nhƣ bóng đèn pha lê Bông hoa giấy đỏ nhƣ tấm thảm Áo (mây) trắng nhƣ bông Tôi đƣa bài tập trên nhằm giúp học sinh nhận dạng đƣợc câu văn có hình ảnh so sánh, nắm vững mô hình, cấu trúc của câu văn so sánh cũng nhƣ phân biệt rõ các thành phần trong câu văn có hình ảnh so sánh. Đây là cơ sở để học sinh thực hành và viết các câu văn có hình ảnh so sánh hay. Bài 5: Tìm những hình ảnh so sánh thích hợp điền vào chỗ trống để câu văn có hình ảnh so sánh phù hợp nhất: a) lơ lửng giữa trời nhƣ cánh diều đang bay. b) cuồn cuộn chảy nhƣ những con ngựa tung bờm phi nƣớc đại. c) Mùa xuân, hoa xoan nở từng chùm tím biếc trông nhƣ d) Trăng rằm trung thu tròn nhƣ Đây là bài tập không phải là khó, nhƣng để làm tốt bài bập này thì giáo viên phải hƣớng dẫn học sinh quan sát, suy nghĩ, liên tƣởng để tìm ra những sự vật có nét tƣơng đồng với sự vật đã cho, từ đó tạo câu văn có hình ảnh so sánh. Ví dụ: Trong câu a, con thấy có những sự vật nào giống nhƣ một cánh diều? (mặt trăng lƣỡi liềm, hạt cau, dấu á ) ? Trong các sự vật trên, có sự vật nào ta thấy lơ lửng đƣợc trên không? (mặt trăng lƣỡi liềm) Từ đó học sinh chọn đƣợc hình ảnh phù hợp điền vào chỗ trống để tạo thành câu văn đúng và hay: Mảnh trăng lưỡi liềm lơ lửng giữa trời nhƣ cánh diều đang bay. 15/15
9. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Tƣơng tự với các trƣờng hợp còn lại, học sinh sẽ viết đƣợc những câu văn có hình ảnh so sánh nhƣ: b) Dòng sông mùa lũ cuồn cuộn nhƣ những con ngựa tung bờm phi nƣớc đại. c) Mùa xuân, hoa xoan nở từng chùm tím biếc trông nhƣ những đám mây bồng bềnh trên ngọn cây. d) Trăng rằm trung thu tròn nhƣ cái đĩa./ như quả bóng bay Bài 6: Em hãy lựa chọn những từ ngữ trong ngoặc thay thế các từ in nghiêng và thêm từ “nhƣ” để câu văn có hình ảnh so sánh: a) Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển đẹp quá. b) Nắng mai hồng rất đẹp trải dài trên con đƣờng làng quê em. c) Đôi cánh gà mẹ xòe ra chắc chắn che chở cho các chú gà con. (cánh bướm dập dờn, dải lụa đào, chiếc nơ, hai mái nhà, chiếc ô) Bài tập này với mục đích bƣớc đầu cho học sinh làm quen với việc viết câu văn có hình ảnh so sánh để diễn đạt sự vật sao cho sinh động. Bằng hiểu biết và óc liên tƣởng của mình các em sẽ lựa chọn đƣợc những từ ngữ thích hợp để thay thế. Đáp án: a. Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển như những cánh bướm dập dờn b. Nắng mai hồng như dải lụa đào trải dài trên con đƣờng làng quê em. c. Đôi cánh gà mẹ xòe ra như hai mái nhà che chở cho các chú gà con. + Dạng bài tập cảm nhận và nêu tác dụng của so sánh Bài 1: Gạch dƣới những hình ảnh so sánh trong các câu văn dƣới đây. Trong các hình ảnh đó, em thích hình ảnh nào? Vì sao? a) Trông trống mới oai vệ làm sao! Thân trống tròn trùng trục nhƣ cái chum sơn đỏ. Bụng trống phình ra, hai đầu khum lại. b) Dƣới ánh nắng chói chang, hàng ngàn lá cọ xòe ra nhƣ những vầng mặt trời rực rỡ. c) Lá phƣợng giống lá me, mỏng, ngon lành nhƣ những hạt cốm non. Những cành cây mập mạp nhƣ hàng trăm cánh tay đƣa ra đón ánh áng mặt trời để sƣởi ấm cho mình. Đáp án: (hình ảnh so sánh: phần gạch chân) Tiếp đó tôi yêu cầu học sinh chọn hình ảnh mình thích và giải thích lý do vì sao? (VD: Hình ảnh hàng ngàn lá cọ xòe ra nhƣ những vầng mặt trời thể hiện sự quan sát tinh tế, bất ngờ của tác giả khi tìm ra đƣợc hình ảnh “vầng mặt trời” để so sánh với “hàng ngàn lá cọ”. Vì vậy câu văn khi đọc lên thấy thật thú vị.) Bài 2: Trong các câu văn sau em thấy câu nào hay nhất? Vì sao? a. Những chùm hoa phượng đỏ. b. Những chùm hoa phượng đỏ rực như những ngọn lửa bập bùng cháy trên cây. c. Những chùm hoa phượng đỏ như son. 15/15
10. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Các câu văn trên cùng là viết về hoa phƣợng nhƣng mỗi câu lại có cách diễn đạt khác nhau. Tôi yêu cầu học sinh so sánh câu thứ nhất và câu thứ hai, câu nào hay hơn, vì sao? Tất cả học sinh trong lớp tôi đều khẳng định câu thứ hai hay hơn vì đã sử dụng biện pháp tu từ so sánh để miêu tả màu sắc của hoa phƣợng. Tiếp đó tôi cho học sinh so sánh câu thứ hai với câu thứ ba. Khi học sinh đều khẳng định câu thứ ba không hay bằng câu thứ hai và học sinh diễn đạt lý do theo ý hiểu của mình vì sao cùng sử dụng phép so sánh mà câu thứ hai lại hay hơn, tôi chốt lại cho học sinh hiểu: Ở câu thứ hai tác giả dùng hình ảnh “chùm hoa phƣợng đỏ rực nhƣ những ngọn lửa bập bùng cháy trên cây”, một hình ảnh rất đẹp, rất sinh động để làm cho màu sắc của hoa phƣợng trở nên đẹp hơn, câu văn hay hơn và có sức gợi tả. Còn ở câu thứ ba thì màu hoa phƣợng đƣợc so sánh với màu son, tuy có điểm giống nhau nhƣng cách so sánh đó chƣa sinh động và còn làm giảm đi vẻ đẹp của hoa phƣợng. Câu văn trở nên khô khan, kém hay hẳn đi. Nhƣ vậy, qua phân tích học sinh sẽ lựa chọn đƣợc câu văn hay và các em còn hiểu đƣợc: khi so sánh, muốn cho sự vật miêu tả đƣợc đẹp và sinh động thì cần so sánh với một sự vật khác đẹp hơn và nhƣ thế câu văn có đƣợc sức gợi tả, gợi cảm cho ngƣời đọc. + Bài tập dạng vận dụng biện pháp tu từ so sánh Bài 1: Em hãy sử dụng biện pháp so sánh để diễn đạt lại các câu sau cho sinh động, gợi cảm hơn: a) Những bông hoa bàng màu trắng, nhỏ li ti. b) Bà của em đã già, tóc của bà bạc lắm. c) Bầy chim non đang hót trong nắng mai. Với bài tập này học sinh sẽ suy nghĩ và viết lại câu văn theo ý mình. Tôi chú ý hƣớng dẫn, chữa cho các em nhƣng không áp đặt theo ý cô. Đồng thời, tôi ghi nhanh một số câu văn hay lên bảng cho các em khác học tập. Ví dụ: a) Những bông hoa bàng màu trắng, nhỏ li ti nhƣ những hạt cƣờm trải khắp trên cành cây. b) Bà của em đã già, tóc của bà bạc trắng nhƣ mây. c) Bầy chim non đang hót trong nắng mai nhƣ một bản hòa tấu. Sau khi học sinh đã thành thạo dạng bài tập này tôi lại ra một số bài tập ở mức độ khó hơn. Bài 2: Hãy dùng biện pháp so sánh để diễn đạt về mỗi sự vật sau: ông mặt trời, cánh đồng lúa, dòng sông, hoa hồng . Loại bài tập này khó hơn, đòi hỏi học sinh phải có một trí tƣởng tƣợng thật phong phú kết hợp với khả năng diễn đạt thật thành thạo thì mới có thể viết đƣợc những câu văn có hình ảnh so sánh hay. Tôi cũng có biện pháp hƣớng dẫn cụ thể các em học sinh yếu bằng cánh sau khi học sinh đã trình bày hết ý kiến mà chƣa có đƣợc câu văn hay thì tôi sẽ đƣa một vài câu văn làm mẫu để các em tích lũy làm tƣ liệu cho mình. 15/15
11. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Ví dụ: - Ông mặt trời đỏ rực như một quả cầu lửa đang từ từ nhô lên ở phía đằng đông. - Cánh đồng lúa chín vàng trải rộng như một tấm thảm khổng lồ. - Dòng sông uốn quanh như một dải lụa chia đôi hai làng. - Những đóa hồng nhung dịu dàng và kiêu sa như những nàng tiên. Bài 3 (Dành cho học sinh khá giỏi) Cô giáo em Hiền như cô Tấm Giọng cô đầm ấm Như lời mẹ ru. Từ ý thơ trên, em hãy viết đoạn văn ngắn tả cô giáo em. Đây là dạng bài tập khó nên tôi chỉ yêu cầu đối với học sinh giỏi để các em bồi dƣỡng thêm về kiến thức cũng nhƣ cách cảm thụ văn học và sẽ phục vụ tốt cho những bài văn miêu tả của lớp 4, 5. Với cách làm nhƣ vậy thì trí tƣởng tƣợng của học sinh sẽ ngày một phong phú, khả năng diễn đạt câu văn sẽ tốt hơn. Trong các bài tập vận dụng biện pháp so sánh để câu văn trở nên hay hơn, bài viết sinh động hơn sẽ không còn là một việc khó đối với các em. Biện pháp 7: Giúp học sinh nhận biết biện pháp so sánh thông qua các câu đố dân gian Kho tàng câu đố dân gian thật phong phú và đa dạng. Nó phản ánh những thuộc tính, đặc điểm của sự vật, hiện tƣợng. Nó vừa có chức năng bồi dƣỡng tri thức, vừa có chức năng giải trí cho con ngƣời. Trong số đó, cha ông ta cũng đã biết sử dụng biện pháp so sánh để làm rõ sự vật cần phải tìm nhƣng không quá lộ. Dựa vào điều đó tôi đã sƣu tầm và tích luỹ một số câu đố có sử dụng biện pháp so sánh. Sau một số bài học tôi đƣa ra một số câu đố có sử dụng phép so sánh để hƣớng dẫn học sinh tìm hiểu thêm về nghệ thuật so sánh. VD: a. Vừa bằng lá tre Ngo ngoe dưới nước. (Là con gì?) b. Hè về áo đỏ như son Hè đi thay lá xanh non mượt mà Bao nhiêu tay tỏa rộng ra Như vẫy như đón bạn ta đến trường (Là cây gì?) c. Ao tròn vành vạnh Nước lạnh như tiền Con gái như tiên Trần mình xuống lội (Là cái gì?) 15/15
12. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Để khai thác câu đố a, tôi hỏi học sinh nhƣ sau: + Em có nhận xét gì về câu đố trên? (Câu đố có sử dụng so sánh nhƣng ẩn sự vật so sánh) + Sự vật dùng để đối chiếu trong câu đố trên là gì? (Là lá tre) + Em cần phải dựa vào chi tiết nào nữa để tìm ra lời giải? (Dựa vào chi tiết: Ngo ngoe dƣới nƣớc) + Vậy sự vật so sánh ở đây là sự vật nào? (Là con đỉa) Với các câu đố tôi đƣa ra các em rất thích thú và tìm cách giải. Qua những câu đố nhƣ vậy các em cũng sẽ đƣợc khắc sâu kiến thức của mình về cách tìm sự vật có nét tƣơng đồng với sự vật đã cho. IV. KẾT QUẢ: Sau một thời gian sử dụng các biện pháp trên vào giảng dạy, để nắm đƣợc kết quả học tập của học sinh lớp tôi về biện pháp tu từ so sánh, tôi đã tiến hành khảo sát học sinh trong lớp 3D với phiếu bài tập sau: PHIẾU BÀI TẬP Bài 1: Đọc các câu thơ, câu văn sau rồi làm bài tập bằng cách điền vào bảng: a) Những bông hoa bàng màu trắng, nhỏ li ti nhƣ những hạt cƣờm trải khắp trên cành cây. b) Bà của em đã già, tóc của bà bạc trắng nhƣ mây. c) Bầy chim non đang hót trong nắng mai nhƣ một bản hòa tấu. Câu Sự vật đƣợc so sánh Từ so sánh Sự vật so sánh a) b) c) Bài 2 : Khoanh tròn vào chữ trƣớc câu có hình ảnh so sánh: a. Nắng là ánh sáng của mặt trời. b. Nắng là từng dòng lửa xối xuống mặt đất. c. Nắng tạo ra từng dòng lửa xối xuống mặt đất. Bài 3: Thêm các từ ngữ vào chỗ chấm để tạo thành câu văn có hình ảnh so sánh: a. Trăng đầu tháng lơ lửng giữa trời nhƣ . b. Sóng biển cuồn cuộn chảy nhƣ c. Buổi sáng, những cánh buồm nâu trên biển nhƣ 15/15
13. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. Bài 4: Em hãy một đoạn văn khoảng 4 - 5 câu kể về mẹ của em, trong đoạn văn có sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh. Qua phiếu bài tập tôi đã nhận thấy rõ sự tiến bộ của học sinh. Ở bài tập số 1 hầu hết các em làm rất tốt, chỉ có bài tập số 2 vẫn còn một số ít em nhầm lẫn. Riêng bài tập số 3 các em đã biết chọn những sự vật phù hợp để so sánh với sự vật cho trƣớc một cách hợp lý và thể hiện đƣợc tính nghệ thuật trong câu văn. Mục tiêu chủ yếu của phân môn Luyện từ và câu là rèn kỹ năng dùng từ đặt câu. Từ đó bồi dƣỡng tình cảm quý trọng tiếng Việt, thói quen dùng từ và viết câu đúng, có ý thức sử dụng tiếng Việt trong giao tiếp đạt đƣợc phẩm chất văn hoá. Bám sát mục tiêu môn học, áp dụng các biện pháp dạy phép so sánh trong Luyện từ và câu, tôi đã rút ra đƣợc những kinh nghiệm trong giảng dạy có hiệu quả. Trong việc vận dụng kinh nghiệm vào thực tế giảng dạy, trải nghiệm đối với các đối tƣợng học sinh , tôi nhận thấy đã đạt đƣợc một số kết quả khả quan: - Các em yêu thích môn Tiếng Việt trong đó có phân môn Luyện từ và câu, vui vẻ, hào hứng, hăng say trong học tập. - Các em hoàn thành tƣơng đối tốt các bài tập vận dụng, thực hành, các lỗi học sinh mắc đã giảm rõ rệt . Cụ thể nhƣ sau: Lỗi nhận diện phép so sánh Lỗi vận dụng phép so sánh Chƣa tạo đƣợc hình Chƣa cảm nhận Nhận diện các sự vật Nhận diện các từ ảnh so sánh hoặc hình đƣợc giá trị phép so so sánh so sánh ảnh chƣa hợp lí sánh Số lƣợng % Số lƣợng % Số lƣợng % Số % lƣợng 3/55 5,5 2/55 3,6 5/55 9,1 6/55 10,9 15/15
14. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. PHẦN III : KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận: Qua kinh nghiệm giảng dạy giúp học sinh học tốt biện pháp tu từ so sánh, bản thân tôi thấy rằng cần hƣớng và rèn cho học sinh những kỹ năng sau: - Học sinh tự củng cố vốn kiến thức của mình thông qua đọc nhiều sách báo phù hợp với lứa tuổi, xem băng hình, quan sát tranh - Cho học sinh giao lƣu trực tiếp với các bạn trong lớp, trong trƣờng sau mỗi bài học: "Luyện từ và câu" dạng này để học sinh khắc sâu kiến thức. - Khi làm bài tập yêu cầu học sinh đọc kỹ đầu bài, xác định đúng yêu cầu của bài, phân biệt đƣợc chúng thuộc kiểu bài so sánh dạng nào rồi mới bắt tay vào làm bài. Đối với giáo viên: - Cần nghiên cứu kĩ nội dung bài dạy. Thƣờng xuyên tạo ra tình huống có vấn đề trong tiết học từ đó gây hứng thú học tập cho học sinh. - Tạo tâm thế thoải mái cho học sinh. - Sử dụng nhiều phƣơng pháp trong một tiết học. - Quan tâm đến việc tổ chức các hoạt động thực hành trong các tiết học. 2. Khuyến nghị: - Đối với giáo viên: Trong quá trình dạy học nói chung và dạy học môn Tiếng Việt ở Tiểu học nói riêng, giáo viên cần có ý thức nghiên cứu, tìm hiểu, vận dụng nhiều biện pháp, thủ thuật để nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. - Đối với Tổ chuyên môn của nhà trƣờng cần có các buổi sinh hoạt chuyên môn có chất lƣợng để giáo viên có thể học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Qua quá trình giảng dạy tôi đã vận dụng một số biện pháp nhƣ đã nêu ở trên để giúp học sinh học nắm vững biện pháp tu từ so sánh. Học sinh đã giảm đƣợc những lỗi mắc phải khi làm bài tập. Tuy nhiên đó cũng không phải là những biện pháp tối ƣu nhất, tôi chỉ mạnh dạn nêu lên để đồng nghiệp cùng tham khảo, chia sẻ. Rất mong đƣợc sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 4 năm 2017 Tôi xin cam đoan sáng kiến này là do tôi viết, không sao chép của người khác. 15/15
15. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt phép tu từ so sánh trong phân môn Luyện từ và câu lớp 3. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách giáo khoa Tiếng Việt 3. 2. Sách giáo viên Tiếng Việc 3 3. Phƣơng pháp dạy học Tiếng Việt 4. Vở luyện tập Tiếng Việt 5. Trò chơi học tập 15/15